Ấm tử sa có vết vân, bột trắng, trầy xước – lỗi hay đặc trưng?

Nhiều bạn sau khi mua một chiếc ấm tử sa, phát hiện bên trong có những hạt cát trắng nhỏ, nhìn giống như đường cát; đáy ấm tử sa có vết vân như nhiều đường sợi mảnh. Nhiều người thấy vậy liền lo lắng nghĩ rằng đây là “ấm hóa công” hoặc hàng kém chất lượng. Thực tế, trong ấm tử sa thường gặp ba hiện tượng khiến nhiều người nghi ngờ:

1. Vì sao trong ấm có nhiều đường vân?

Ở đáy trong ấm tử sa thường thấy những đường vân tỏa ra từ tâm ra xung quanh, giống tia mặt trời, gọi là “đường thái dương”.

Các loại ấm làm bằng khuôn thường dùng phương pháp “ngoại khuôn, nội chặn” để tạo hình. Sau khi chặn đất, bề mặt trong thành ấm thường không phẳng. Để làm nhẵn, thợ gốm sẽ dùng công cụ (đa số bằng tre) cạo gọt, thao tác này gọi là “đẩy tường cạo đáy”. Khi mảnh tre lướt qua bề mặt đất, sẽ để lại vết xước dạng tỏa tia, chính là “đường thái dương”.

Công đoạn này đã có từ thời Minh, do đại sư Thời Đại Bân truyền lại. Mục đích là loại bỏ vết nối đất, chỉnh sửa chỗ co ngót và tạo sự phẳng phiu. Tuy nhiên không thể cạo quá sạch, càng không được quá sâu, nếu không sẽ làm biến dạng thân ấm. Vì vậy, chỉ cần đạt mức cơ bản là đủ.

2. Vì sao trong ấm có bột trắng?

Ấm tử sa được nung ở nhiệt độ trên 1000℃. Khi nung, nắp và thân ấm không được tách rời mà phải nung chung. Nếu tách rời nắp rất dễ biến dạng hoặc không khớp với thân, màu sắc không đồng nhất.

Một chiếc ấm mới ra lò thường không được rửa, chỉ lau sơ bên ngoài. Vì vậy, bên trong dễ còn lại cát trắng. Điều này càng chứng minh ấm chưa qua xử lý hay chỉnh sửa nhân tạo (như đánh bóng, nhuộm màu…), hoàn toàn “nguyên chất” – có thể thấy rõ chất đất, vết tích, thậm chí cả khuyết điểm tự nhiên.

Thạch anh là chất an toàn, không độc hại, thậm chí còn được dùng làm lớp lọc trong hệ thống nước sinh hoạt. Vì vậy, không cần lo lắng, chỉ cần rửa sạch bằng nước trước khi sử dụng là được.

Xem thêm: Trọng lượng có quyết định giá trị của ấm tử sa?

3. Dấu vết ở miệng ấm có phải là khuyết điểm?

Một số bạn phát hiện ở miệng hoặc mép nắp có những vết trầy như bị giấy nhám mài. Khi soi dưới ánh sáng sẽ thấy rõ, sờ vào có cảm giác ráp. Trong khi đó, thân ấm lại nhẵn bóng. Thực tế đây không phải lỗi, mà là do công đoạn “chỉnh miệng”.

Vì đất tử sa khi nung sẽ co rút. Dù cùng một loại đất thì nắp và thân ấm cũng co khác nhau. Do đó, khi làm phôi, nắp thường được làm hơi lớn hơn miệng. Sau khi nung, nếu nắp khít quá hoặc rộng quá thì sẽ phải chỉnh lại bằng cách mài miệng và nắp để vừa khít.

Nếu không chỉnh miệng, nắp thường khó đạt chuẩn “khít mà vẫn xoay được”. Vì vậy, sau khi chỉnh, đôi khi sẽ thấy vết trầy. Điều này không phải khuyết điểm, mà là dấu vết tất yếu của công đoạn thủ công.

Một lần nung và hai lần nung

• Một lần nung: Phôi được phủ thạch anh lên miệng rồi đặt nắp, cho vào lò nung thành phẩm. Sau khi ra lò, nắp và miệng khó đạt độ khít hoàn hảo. Lúc chỉnh miệng, bề mặt tiếp giáp dễ tích tụ cặn trà, lâu ngày tạo thành “đường đen”.
• Hai lần nung: Sau khi ra lò lần đầu, ấm được chỉnh miệng, loại bỏ khuyết điểm, rồi cho vào lò nung lần hai. Nhờ vậy, các vết trầy sẽ được kết tinh lại, không còn lộ ra, sản phẩm hoàn hảo hơn.

Xem thêm: Ấm tử sa thường được nung mấy lần?

Kết luận

Những chi tiết như ấm tử sa có vết vân, hạt cát trắng hay vết mài ở miệng không phải là lỗi hay khuyết điểm, mà là dấu tích tự nhiên trong quá trình chế tác và nung thủ công. Hiểu rõ điều này sẽ giúp người chơi ấm an tâm hơn khi lựa chọn, đồng thời cảm nhận được giá trị chân thực và sự mộc mạc của ấm tử sa.

TSTN tổng hợp và dịch